Αύριο είναι Κυριακή!

ΚΩΣΤΑ Ε. ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΥ (1980). Μυστικός Δείπνος. Σχόλια ενός σημερινού στη θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυστοστόμου και στην εποχή μας. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος «ΑΣΤΗΡ» ΑΛ. & Ε. ΠΑΠΑΔΗΜHΤΡΙΟΥ, σσ. 9-10.

Θεολογικό σχόλιο στις τοιχογραφίες της Τράπεζας της Μονής των Ιβήρων

Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΤΟΚΟΥ· Θεολόγου Καθηγητή

Το 1963 γιορτάστηκε η χιλιετηρίδα του Αγίου Όρους. Ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα της χρονιάς, σύμφωνα με τον Τύπο, στο οποίο παρευρέθηκαν ο τότε Οικουμενικός Πατριάρχης, ο Βασιλιάς Παύλος, πλήθος στρατηγών και ναυάρχων και πολιτικών καθώς και ο ευπατρίδης εφοπλιστής Ιωάννης Λάτσης. Παρά τους πανηγυρισμούς διαπιστώθηκε η παρακμή της χιλιετούς Αθωνικής Πολιτείας.

Μέχρι την εποχή εκείνη τα μοναστήρια του Αγίου Όρους έπαιζαν ένα κοινωνικό ρόλο στην Βαλκανική Χερσόνησο. Σε πολλά μοναστήρια και σκήτες συναντάμε έντονο το τοπικιστικό στοιχείο. Έτσι για παράδειγμα στην Μονή Αγίου Παύλου οι μοναχοί προέρχονταν από την Κεφαλονιά, της Αγίου Γρηγορίου από την Κρήτη, στην Σκήτη της Αγίας Άννας υπήρχε Μικρασιάτικο στοιχείο και πολλοί μοναχοί προέρχονταν από τα χωριά και τις κωμοπόλεις της Χαλκιδικής. Υπήρχαν επίσης Ρώσοι, Ρουμάνοι, Βούλγαροι κ.ά.

Συνήθως οι πολυμελείς πάμφτωχες οικογένειες της εποχής άφηναν το πιο αδύναμο από τα παιδιά τους στα μοναστήρια και τις σκήτες. Χαρακτηριστικό είναι το όνομα του Κελιού Σαλιάρας, όπου οι γονείς είχαν αφήσει το παιδί τους (μετέπειτα γέροντα του Κελιού), ενώ φορούσε ακόμη την σαλιάρα του. Ο μοναχός Αγαθάγγελος στο Κελί Γοβδελαά με τα ασιατικά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των κατοίκων της Αρναίας Χαλκιδικής μου είχε πει χαρακτηριστικά: «Ο πατέρας μου μια μέρα μου είπε, ότι θα πάμε μια βόλτα στο δάσος, με άφησε στο Κελί του Γοβδελαά και δεν ξαναείδα τα αδέλφια μου».

Οι παλιοί μοναχοί ήταν πολλές φορές αγράμματοι ή ήξεραν τα γράμματα του Ψαλτηρίου, αλλά μέσα από τις προφητείες του Αγαθάγγελου μπορούσαν να μιλήσουν ακόμη και για τις τύχες του κόσμου. Όταν είδαν τον Άγιο Παΐσιο να διαβάζει τον Άγιο Ισαάκ κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι είναι μάγος και διαβάζει την Σολομωνική.

Βρέθηκα στο Άγιον Όρος το Καλοκαίρι του 2008 και ενώ οι τηλεοράσεις και ο Τύπος είχαν πηχυαίους τίτλους γύρω από τα σκάνδαλα με τα μοναστήρια του Αγίου Όρους και τα ολυμπιακά ακίνητα. Τότε γνώρισα και τον +π. Βασίλειο Γοντικάκη με την ιεροπρεπή μορφή του και ένα βλέμμα, που ήταν σαν να σε διαπερνούν ακτίνες μαγνητικού τομογράφου. Τον ενθουσιασμό της δεκαετίας του '80, είχε διαδεχθεί η απογοήτευση. «Την πρώτη φορά», τον άκουσα να λέει, «ήρθαμε εμείς με τα μεγάλα ονόματα και καταστρέψαμε τον τόπο. Ο “Ζήτω” ήταν πιο τίμιος, απ’ όλους μας. “Ζήτω” ήταν το παρατσούκλι ενός Κελιώτη μοναχού, που κάθε φορά που έμπαινε ένας κατακτητής στο Άγιον Όρος έπαιρνε μια κούπα κρασί και φώναζε ζήτωωωω!»

Την ίδια εποχή ο ταλαντούχος ζωγράφος Λούκας ο Ξενοφωντινός ιστορούσε την Τράπεζα της Μονής των Ιβήρων υπό την καθοδήγηση του +π. Βασιλείου Γοντικάκη. Στο θεολογικό σχόλιο για τις τοιχογραφίες της Μονής Σταυρονικήτα είχα διαβάσει την ερμηνεία του +π. Βασιλείου ότι τα σκούρα φόντα και περιγράμματα της Κρητικής Σχολής αντικατοπτρίζουν τους πόνους και τις δυσκολίες των σκλάβων, οπότε για καιρό σκεφτόμουν τι θέλει να πει ο ποιητής, ο υποτακτικός του Αγίου Παϊσίου, ο μαθητής τού Λεωνίδα Ουσπένσκυ, ο εισηγητής της θεολογίας του Κάλλους στα νεοελληνικά γράμματα μέσα από την αγιογράφηση της Τράπεζας των Ιβήρων, που βρίσκεται απέναντι από το Καθολικό και όπου όπως έλεγε, συνεχίζεται η Θεία Λειτουργία.

Τον καιρό εκείνο στο γηροκομείο της Μονής Ιβήρων έμενε ένας παππούς, ο π. Βαρθολομαίος. Συνήθως ήταν βυθισμένος σε μια γεροντική άνοια και όταν κάποιες φορές αφυπνιζόταν σήκωνε το χέρι και έδειχνε το μοναδικό του κειμήλιο που φύλαγε πάνω από το κεφάλι του, μια γκραβούρα της μάχης Κιλκίς – Λαχανά, και σαν φλογερός ρήτορας φώναζε με την γεροντική φωνή του: «ο πατέρας μου ήταν ήρωας. Ο πατέρας μου πολέμησε».

Ο Λακάν ως γνωστόν επικέντρωσε το έργο του στην σχέση με τον πατέρα. Ο πατέρας του μετά την επιστράτευση του ανέπτυξε μια παθογενή σχέση τόσο με τον ίδιο, όσο και με τον παππού του. Ο +π. Βασίλειος γεννήθηκε στο 1936, μεγάλωσε μέσα στους πολέμους, μετά την Μεγάλη Γενιά, τους ήρωες που πήραν μέρος στους πολέμους. Η Μεγάλη Γενιά από την μία άφησε έντονο το στίγμα της απουσίας του πατέρα, από την άλλη μέσα από το πρότυπο του ήρωα ανέβασε πολύ τον πήχη του υπερεγώ και οδήγησε τις επόμενες γενιές σε μεγάλες δόξες (ανοικοδόμηση, σταδιοδρομία, επιστημονικές διακρίσεις) και μεγάλες καταστροφές (οικονομικές ατασθαλίες, καταστροφή του περιβάλλοντος, κλιματική αλλαγή...).

Ο +π. Βασίλειος έψαχνε στην ζωή του το απόλυτο. Ξεκίνησε για να κάνει σπουδές Θεολογίας στο Παρίσι και κατέληξε υποτακτικός του Αγίου Παϊσίου κι ένα από τα πιο επιδραστικά πρόσωπα της Αγιορείτικης Αναγέννησης. Ο μοναχός αναζητά μέσα από την άσκηση την θέα του φωτός του Θεού. Η νηπτική γραμματεία είναι μπολιασμένη τόσο από την ορολογία των αθλημάτων του αρχαίου κόσμου, όσο και από την στρατιωτική εκπαίδευση και το πεδίο του πολέμου. Ο Άγιος Παχώμιος, ο θεμελιωτής του κοινοβιακού μοναχισμού ήταν στρατιωτικός.

Ο +π. Βασίλειος δεν μίλαγε δημόσια πολύ για τον Άγιο Παΐσιο, παρά μόνο για την τελευταία τους συνάντηση, όταν καρκινοπαθής έλαμπε από χαρά στην προσμονή της συνάντησης με τον Χριστό. Αντίθετα, συνεχώς μιλούσε και έγραφε για την αγάπη της ζωής και των διδαχών του Αγίου Πορφυρίου.

Οι τοιχογραφίες της Τράπεζας της Μονής Ιβήρων έχουν σε κεντρική θέση την παράσταση του Μυστικού Δείπνου και στο κέντρο τον Ιωάννη, τον μαθητή της αγάπης, που αναρωτιέται αν έχει προδώσει τον Ιησού και έχει πέσει στην αγκαλιά του. Γύρω από την Τράπεζα βρίσκονται γιγαντιαία τα σώματα όλων των μοναχών και των ασκητών. Ωστόσο, αυτοί οι γίγαντες δεν μοιάζουν με αυτούς που οι επιστήμονες πρέπει να ανέβουν στους ώμους τους για να δουν το ξέφωτο, ούτε έχουν τις βαριές σκιές των ηρώων της Μεγάλης Γενιάς. Οι μορφές της Τράπεζας της Μονής των Ιβήρων χορεύουν μέσα σε ένα γαλανό ουράνιο μπλε και προσπαθούν να μιλήσουν για το Κάλλος. Τι είναι όμως το Κάλλος;

Το Κάλλος, μέσα στους διαλόγους του Πλάτωνα είναι η αιτία του έρωτα και, τελικά, η δίψα για την αθανασία. Μέσα από τον Πλωτίνο και τον Νεοπλατωνισμό το Κάλλος περνάει στην χριστιανική γραμματεία. Ο Ντοστογιέφσκι φτάνει να πει ότι το Κάλλος θα σώσει τον κόσμο. Στις μελέτες της η Σιμονέτα Σαλβεστρόνη έδειξε πως ο Ντοστογιέφσκι άντλησε υλικό για τα μυθιστορήματά του από τα Ευαγγέλια και τον Άγιο Ισαάκ τον Σύρο. Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος γράφει: «η αγάπη του Θεού θερμή εστί τη φύσει, και όταν αμέτρως επιπέση τινί, ποιεί εκείνην την ψυχήν εκστατικήν». Και αλλού πάλι λέει: «οτιδήποτε έχει ταπείνωση είναι θεϊκά ωραίο».

ΠΗΓΗ: ΓΕΡΟΜΟΡΙΑΣ

Καλοκαίρι... σε διάρκεια...

Καθώς ο Σεπτέμβριος μπήκε στο τελευταίο δεκαήμερό του... το καλοκαίρι είναι ακόμη μέσα μας! Α.Ι.Κ.

Ακόμη η θάλασσα, ακόμη λίγο αλάτι

Έπειτα θάθελα να κυλισθώ

στην αμμουδιά μαζί σου.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ· από την Ενδοχώρα.

ΑΛΕΚΟΣ ΦΑΣΙΑΝΟΣ. Θαλασσινό. ΠΗΓΗ: paletaart – Χρώμα & Φώς

Ποιό το όνομα εκείνης της εικόνας στο χιόνι;

Τα χέρια μου

το τέμπλο του είναι σου ανοίγουν

μ’ άλλην γυμνότητα σε ντύνουν

ανακαλύπτουνε τα δώματα του σώματός σου

τα χέρια μου

άλλο κορμί σκαρώνουν στο κορμί σου.

ΟΚΤΑΒΙΟ ΠΑΖ. (1993). «Ψηλαφώντας», στο: Η πέτρα του ήλιου & άλλα ποιήματα, μτφρ. Τάσος Δενέγρης. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 81.

Για την αμφίσημη παραδοχή του θανάτου

ΠΗΓΗ: Chrysostomos Stamoulis

Περίσκεπτη η Θεοτόκος

Πατριαρχικός Ναός Αγίου Γεωργίου, φωτ. 73. Η Παναγία η Παμμακάριστος, λεπτομέρεια της εμβληματικής ψηφιδωτής εικόνας του Πατριαρχικού Ναού, έργο του 11ου-12ου αιώνα. Είναι τοποθετημένη σε μεγάλο προσκυνητάρι στο παρεκκλήσι της Παμμακαρίστου στην Α-ΝΑ πλευρά του Αγίου Γεωργίου (στη δεξιά πλευρά του τέμπλου). Σπάνιο έργο και πολύτιμο κειμήλιο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. ΠΗΓΗ: ΑΠΑΝ

Περίσκεπτη η Θεοτόκος

Στη σκοτεινή, Βυζαντινή εικόνα,

αυτή η μεσιτεύουσα γλυκεία ελπίς,

Έμεινε σοβαρή και μ’ αυστηρή θωριά·

Στο βλέμμα του επισκέπτη που Την κοίταζε

μελαγχολία γεμάτος για την απιστία του,

γνωρίζοντας συνάμα την μύχιαν έπαρση,

ίσως και τον κρυμμένο φόβο,

μέσα στην άδειαν εκκλησία,

αφού τελείωσε ο σύντομος Εσπερινός.

ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ. (2000). «Μετά τον Εσπερινό», στο: Τα Ποιήματα, τ. Β΄. Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων, σ. 156.

Ο φιλακόλουθος Νίκος Γ. Πεντζίκης