21 Μαρτίου: Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

Βάλανε τη σιωπή να με πνίξει
Κι αυτή μ’ αγάπησε
Κάθεται στα πόδια μου κι απαριθμεί
Με πόσους και πόσους πλάγιασε
Κι ακούω τα ονόματα
Που ανέκαθεν τιμούσα και σεβόμουν.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ



ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ

Ψυχοσάββατο

Ήρθα στο μνηματάκι σου

να γείρω,

τους μενεξέδες και τους νάρκισσους

να σπείρω.

Ήύρα το μνηματάκι σου

χορταριασμένο,

σα σπίτι από φωτιά και από διαγούμισμα

ξεθεμελιωμένο.

Και του κάκου ζήτησα

τον ξανθό σου το σταυρούλη

με τ’ ονοματάκι σου,

σκαλιστό ζουμπούλι.

Κι ήτανε σα να σ’ άρπαξε,

γέλιο εσύ των ερώτω

Χάρος άλλος δεύτερος,

πιο σκληρός από τον πρώτο.

Κι έκλαψα καθώς έκλαψα

την ώρα που σε είδαμε

το πρωί να σβήνεις μες στα χέρια μου,

δροσοσταλίδα.

Και τ’ άνθια που θα σμίγανε

μ’ εσέ, ψυχή, ψυχή μου,

και οι μενεξέδες σου και οι νάρκισσοι

κλάψαν κι αυτοί μαζί μου.

Στο ξένο κοιμητήρι

κανέν’ ακουμπιστήρι

για να σταθούν

και να σ’ αποζητήσουν,

για να σε χαιρετίσουν

καταπώς ποθούν.

Κάποιο βωμό προσμένανε

για να σε στεφανώσουν,

Ίσκιε, που απάνου στην κορφούλα του

πανώριος θα υψωνόσουν.

Προσμέναν κάποιας άνοιξης

το σείσμα και το διώμα,

κι ήβραν το έρμο αμίλητο

χορταριασμένο χώμα,

και είπαν:

                    —Εδώ κι εμείς να σβήσουμε

καταπώς έσβησε η ζωή σου

δροσοσταλίδα ένα πρωί,

καταπώς έσβησε το μνηματάκι σου,

μ’ εσένα, ολόαγνη πνοή

του μενεξέ και του ναρκίσσου!

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ. (1998), Ψυχοσάββατο, στο: Ο Τάφος. Ο Κύκλος του Τάφου. Ο Πρώτος Λόγος των Παραδείσων. Αθήνα: Ιδεόγραμμα, σσ. 111-113.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΡΑΒΑΛΛΟΥ. Κωστής Παλαμάς. ΠΗΓΗ: paletaart – Χρώμα & Φώς

Τριώδιο το κατανυκτικό, τρεις «προφωνήσιμοι» εβδομάδες...

Τριώδιο το κατανυκτικό, τρεις «προφωνήσιμοι» εβδομάδες, «διότι κοινώς και λαμπρώς προαναφωνούσι και προκηρύττουσι τους αγώνας, οπού έχομεν να κάμωμεν κατά των παθών και των δαιμόνων εις την αγίαν Τεσσαρακοστήν, και να ετοιμασθώμεν, με την καλήν γνώμην και την προθυμίαν, να τους δεχθώμεν όλοι κοινώς, όχι δηλαδή μόνον οι καλόγηροι, καθώς μερικοί συνθίζουν να λέγωσι, αλλά και οι λαϊκοί όλοι, και άνδρες και γυναίκες, διότι ο Χριστός ήλθεν εις τον κόσμον δια να σώση όλους, και όχι ολίγους τινάς».

Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ. (1987). Έρως Ορθοδοξίας. Βίοι Αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας και κατανυκτικά κεφάλαια ορθοδόξου πνευματικότητος στολισμένα με πολλές βυζαντινές εικόνες. Αθήνα: Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, σσ. 112-113.

Εικόνα του αγιογράφου Κώστα Γεωργακόπουλου, παλαιού μαθητή και στενού συνεργάτη του Φώτη Κόντογλου.

Άγιος Σεραφείμ του Σαρώφ

Σχολιάζει η ΜΑΡΙΑ ΝΑΝΟΥ

12 Ιουνίου 1969. Στη μικρή σκήτη του Αγίου Πνεύματος, κοντά στις Βερσαλλίες, πεθαίνει ένας από τους σημαντικότερους αγιογράφους της ρωσικής διασποράς στη Γαλλία που με το έργο του συντέλεσε στην αναγέννηση της εικονογραφικής παράδοσης της ρωσικής Εκκλησίας τον 20ό αιώνα. Ο π. Γρηγόριος Κρουγκ, προσωπικός φίλος του άλλου μεγάλου ρώσου θεολόγου - εικονογράφου της διασποράς, του Λεωνίδα Ουσπένσκυ, παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του γνωστός σ'ένα στενό κύκλο ανθρώπων, ακόμη και στην ίδια τη Γαλλία.

Η προσωπικότητα και το σπάνιο εκκλησιαστικό ήθος του π. Γρηγορίου ανιχνεύεται και αποκαλύπτεται σήμερα μέσα από το ζωγραφικό του έργο, το οποίο αριθμεί περί τις 550 εικόνες και τοιχογραφίες. Ειπώθηκε πως στο έργο του συνυπάρχουν η αυστηρότητα και ο δυναμισμός των μορφών του Θεοφάνη του Έλληνα με την ευαισθησία, τη χάρη και το εσωτερικό φως των μορφών του Αντρέι Ρουμπλιέφ. Για τον μοναχό Γρηγόριο Κρουγκ η εικόνα είναι άσκηση, είναι προσευχή αλλά κυρίως είναι αναζήτηση και φανέρωση της εν Χριστώ ανακαινισμένης κτίσεως. Η άρτια θεολογική κατάρτιση, η ασκητική ζωή και η πίστη συναντούν στο πρόσωπο του Κρουγκ τη δύναμη του πηγαίου ταλέντου που καταξιώνει τον πραγματικό δημιουργό.

Στην εικόνα του αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ ανιχνεύουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας τέχνης που πηγάζει από την παράδοση της εκκλησιαστικής ζωγραφικής και συγχρόνως την ανανεώνει˙ εντάσσεται σ' αυτήν χωρίς να στερείται δημιουργικής πνοής˙ την διατηρεί εν τέλει ζωντανή και παρούσα στο σήμερα. Οι αυστηρές φόρμες, η απλότητα της γραμμής, τα ξεκάθαρα χρώματα, η συγκρατημένη κίνηση και η εικαστική απόδοση της σωτηριολογικής δύναμης της προσευχής τόσο στην έκφραση του σώματος και του προσώπου, αλλά κυρίως των χεριών του αγίου, αποκαλύπτουν στο πλήρωμα της Εκκλησίας την ίδια Αλήθεια που υπηρετεί ο θεολογικός λόγος. Από την άποψη αυτή ο π. Γρηγόριος Κρουγκ αποδεικνύεται αυθεντικός θεολόγος. Έτσι το λευκό που κυριαρχεί στο ένδυμα και τη μορφή του αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ δεν ανταποκρίνεται μόνο στην ιστορική πραγματικότητα, αλλά, από κοινού με το υπόλευκο του βάθους της εικόνας, αποκαλύπτει τη ζώσα πίστη του αγίου που βίωσε τη χαρά, το φως και τη λάμψη της Αναστάσεως. Κι αν το βλέμμα μας δεν έχει ακόμη αλλοιωθεί απ'αυτά που συνήθως βλέπουμε γύρω μας, ίσως μπορέσουμε ν' αφουγκραστούμε το μυστικό μήνυμα της εικόνας που συνοψίζεται στον συνήθη χαιρετισμό του αγίου: Χριστός Ανέστη, χαρά μου!

ΠΗΓΗ: ΣΥΝΑΞΗ· Ένθετο Τέχνης 90 (2004)

Χιονιάς με τον Στράτη Μυριβήλη

ΣΤΡΑΤΗ ΜΥΡΙΒΗΛΗ. (1998). Το τραγούδι της Γης. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας». Ι. Δ. Κολλάρου και ΣΙΑΣ Α.Ε.

Το έσχατο του εαυτού μας αντίτυπο

ΤΟ ΜΟΝΟ ΠΡΑΓΜΑ ΠΟΥ ΠΑΙΡΝΕΙ ΜΑΖΙ του πεθαίνοντας ο άνθρωπος είναι το μικρό εκείνο μέρος της περιουσίας του που ίσα ίσα δεν ενδιαφέρει κανέναν άλλο. Κάτι λίγες αισθήσεις ή στιγμές· δυό τρεις νότες κυμάτων, την ώρα που το μαλλί το παίρνει ο αέρας με τα γλυκά ψιθυρίσματα μες στο σκοτάδι, ολίγες μέντες από δυό κοντά κοντά βαλμένες ανάσες, ένα τραγούδι βαρύθυμο, σαν βράχος μαύρος, και το δάκρυ, το δάκρυ της μιας φοράς, το για πάντοτε. Όλα όσα, μ’ άλλα λόγια, κάνουν την αληθινή του φωτογραφία, την καταδικασμένη να χαθεί και να μην επαναληφθεί ποτέ.

Αποδίδω μεγάλη σημασία σ’ αυτό το έσχατο του εαυτού μας αντίτυπο. Που, εάν συμβαίνει να διακρίνουμε πίσω του αφρισμένη τη θάλασσα ή λευκό το σπιτάκι, να προσπερνάμε, τάχατες οι ανώτεροι εμείς, παρά να γονυπετούμε και να κάνουμε το σταυρό μας με δέος. Ένα εικόνισμα είναι κι αυτό το πελαγίσιο κομμάτι που το ξύλο του έχει μαυρίσει από τους καπνούς παλαιών αγώνων αλλά που τ’ αγιωτικό του αναδίδει ακόμη Αναξίμανδρο.

Μιλώ μ’ έναν φανατισμό που δεν είναι παρά σωφροσύνη στον κύβο. Να ‘σαι σκληρός απέναντι στο μέλλον σου μαρτυρεί πόσο τρυφερός είσαι ήδη απέναντι στα στοιχεία που κρυφά προσφέρεις για να το συνθέσουν. Αλλά ποιο μέλλον; Τίνος; Το απώτερο, το μετά κάθε ιδιώτη μέλλον, που αυτό είναι και το δημόσιο. Πάνω σε τέτοιου είδους λατρευτική στάση, φαντάζομαι θα ήταν δυνατόν να συμπέσουν οι κορυφαίοι της πολυθεΐας και οι άγιοι πάντες της χριστιανοσύνης. Με τον ίδιο τρόπο που σ’ ένα πέτρινο, σχεδόν διάφανο ειδώλιο που λευκάζει κι αναδύεται από τα κύματα συμπίπτουν οι λιγοστές γραμμές της Πάρου ή της Σικίνου και οι πτυχές του μανδύα μιας αγίας Μαρίνας, η μιας Διαμάντως που εναποθέτει λουλούδια στον επιτάφιο.

Περιμένω τον καλλιτέχνη -που όσο περνάν τα χρόνια τόσο λιγότερες πιθανότητες υπάρχουν ν’ αναφανεί-τον ικανό να στήσει, αποστραγγίζοντας όλο το απόθεμα του θυμητικού μας, το μνημείο στον «άγνωστο ιδιώτη». Όπως ως τώρα εστήσαμε σε κάθε γωνιά του τόπου μας κάποιο μνημείο στον «άγνωστο στρατιώτη».

Θα πρέπει να βγαίνει από την κυανή και λευκή Μεγάλη του Γένους Σχολή και ν’ αντανακλά όλο φώς πάνω στην πίσσα της Ευρώπης που θάβουμε σήμερα εν όψει μιας άλλης που μοιάζει να γεννιέται. Χωρίς διάκριση. Πάνω στους μέλανες δρυμούς, στα τέρατα της Chartres και του Duomo, τους Καρτέσιους και τους Καλβίνους, τους Καντ και τους Μαρξ, τον Πάπα —Θεός σχωρέσει τους.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1991). Τα δημόσια και τα ιδωτικά. Αθήνα: Ίκαρος, σσ. 36-39.

Φθινόπωρο

Ονειρεύομαι ένα άγαλμα να κλαίει μες στην ομίχλη, έναν φυλακι-

      σμένο να τραγουδά

μια γυναίκα να μην κλέβει τα χρόνια της, ένα παιδί που να μη ρωτά.

Το φθινόπωρο θα μαζέψω όλα τα φύλλα στην πόρτα μου να γείρει η

     χαμένη ζωή μου.

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ. (1990). «Φθινόπωρο», στο: Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου. Αθήνα: Κέδρος, σ. 95.