22 Ιουλίου: Της Αγίας Παρθενομάρτυρος Μαρκέλλης της Χιοπολίτιδος

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Την Ακολουθία και τον Βίο της Αγίας Παρθενομάρτυρος Μαρκέλλης της Χιοπολίτιδος τη γνωρίζουμε χάρη στον Άγιο Νικηφόρο τον Χίο. Προσωπικότητα φιλακόλουθη και φιλομαθής ο Άγιος Νικηφόρος γεννήθηκε στα Καρδάμυλα της Χίου το 1750. Μοναχός και ηγούμενος της Νέας Μονής Χίου, υπήρξε μέλος της φιλοκαλικής ομάδας του 18ου και 19ου αιώνα, γνωστής ως Κολλυβάδες. Πνευματικός του πατέρας ήταν ο Άγιος Μακάριος Νοταράς. Κοιμήθηκε ειρηνικά το 1821.

Το 1819 εκδόθηκε το Νέον Λειμωνάριον, με βίους και συναξάρια νεομαρτύρων, του οποίου το μεγαλύτερο μέρος ανήκει στον Άγιο Μακάριο Νοταρά – σ’ αυτό σημαντική υπήρξε και η συνεισφορά του Αγίου Αθανασίου Παρίου. Οι βίοι και τα συναξάρια των νεομαρτύρων χαρακτηρίζονται ως πνευματικοί λειμώνες: «...καθώς εις ένα λειμώνα (λειβάδι) δεν είναι ενός μόνον είδους άνθη, αλλά διάφορα, ούτω και εις ταύτην περιέχονται, ως άνθη τερπνότατα και ευωδέστατα, τα διάφορα διηγήματα, ήγουν εκείνα των καλλινίκων του Χριστού Μαρτύρων, εκείνα των θεοφόρων ασκητών και εκείνα των παραδόξων αποτελέσματα του Ουρανού...». Τον τίτλο Λειμωνάριον, προφανώς δανείστηκε ο Άγιος Μακάριος από τον Ιωάννη Μόσχο (545 ή 552 -619), ο οποίος συνέταξε το «ασκητικοοικοδομητικό» έργο Λειμών, που αργότερα στη ασκητική γραμματεία εμφανίζεται με τίτλους: Πνευματικός Λειμών και Λειμωνάριον.

Ο Άγιος Μακάριος, λόγω γήρατος, ήταν αδύνατον να φροντίσει την έκδοση του Λειμωναρίου. Γι' αυτό ανέθεσε στον Νικηφόρο τον Χίο τη συμπλήρωσή του. Κι αυτός, προβαίνοντας στην έκδοση του 1819, στη σελίδα δ΄, ένα επίγραμμα 36 δεκαπεντασύλλαβων στίχων, το αφιερώνει στον Άγιο Μακάριο, δηλώνοντας ότι η βίβλος αυτή, το Νέον Λειμωνάριον, είναι του Μακαρίου και ότι αυτός του ανέθεσε, όντας βαριά ασθενής, να μεριμνήσει γι’ αυτήν την καλαίσθητη έκδοση, που έγινε στο τυπογραφείο των εξ Ιωαννίνων αδερφών Δημητρίου και Πάνου Θεοδοσίου, τυπογραφείο που υπήρξε το δεύτερο ελληνικό παραγωγικότερο, αφού από το 1750 έως το 1824, στη Βενετία εξέδωσε 550 περίπου τίτλους βιβλίων. Τα άλλα δύο ήταν των αδερφών Γλυκήδων και του Νικολάου Σάρου. Το Νέον Λειμωνάριον στους αιώνες 19ο και 20ό εγνώρισε πολλές εκδόσεις.

Η Ακολουθία και ο Βίος της Αγίας Μαρκέλλας, που συνέγραψε ο Άγιος Νικηφόρος και παραθέτω παρακάτω έχει χαρακτηριστικά της φιλοκαλικής αναγέννησης, με θεολογικοκατηχητικό περιεχόμενο.

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΩΝ: Ανέμη

Y.Γ. Για τον Άγιο Νικηφόρο τον Χίο παραπέμπτω στο βιβλίο του Γεωργίου Κ. Λιαδή, Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Θρόνου, Δρ. Θεολογίας: Ο Όσιος Νικηφόρος ο Χίος. Το Αγιολογικό και υμνογραφικό του έργο, εκδ. άλφα πί, Χίος 2015.

6η Ιουνίου: μνήμη Αγίου Γελασίου

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Την 6η Ιουνίου ο Άγιος Mάρτυς Γελάσιος, ξίφει τελειούται, με το συναξάρι του να δίνει  ποιητικό τόνο: «Γελάς γέλωτα τον μακάριον μάκαρ, Tμηθείς κεφαλήν ω Γελάσι’ ευθύφρον». Στον Συναξαριστή του, ο Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, γράφει: «Oύτος ο μακάριος Mάρτυς του Xριστού Γελάσιος, όταν εκινήθη υπό των ειδωλολατρών ο κατά των Xριστιανών διωγμός, άναψεν από τον θείον ζήλον, και διαμοιράσας όλα τα υπάρχοντά του εις τους πτωχούς, ενδύθη ένα άσπρον φόρεμα, και επήγεν εις τους Mάρτυρας του Xριστού. Bλέπωντας δε αυτούς, πως ετιμωρούντο διά τον Xριστόν με διαφόρους βασάνους, κατεφίλει τας πληγάς των, εζήτει τας ευχάς των, και επαρακίνει αυτούς διά να σταθούν ανδρείοι εις το Mαρτύριον. Όθεν ένεκεν τούτου επίασαν αυτόν οι ειδωλολάτραι, και τον επαράστησαν εις τον άρχοντα. Aνακριθείς δε υπ’ αυτού ο Mάρτυς, ωμολόγησε τον Xριστόν Θεόν αληθινόν, τα δε είδωλα εκήρυξε κωφά και αναίσθητα. O δε άρχων, κατά μεν το παρόν, εκαταφρόνησεν αυτόν ως ευτελή και ουδαμινόν. Ύστερον δε, έδειρεν αυτόν ολίγον, και τελευταίον επρόσταξε και απέκοψαν την Aγίαν αυτού κεφαλήν, και ούτως έλαβε παρά Kυρίου τον του μαρτυρίου αμάραντον στέφανον»· από τον Γ΄ τόμο των εκδόσεων Δόμος (Αθήνα 2005), όπου οι βίοι αγίων είναι απαράλλαχτοι κατά το περιεχόμενο με αυτό της πρώτης έκδοσης του 1819.

Τον Άγιο Γελάσιο τιμά με τη γραφή του και ο Νίκος Γραβριήλ Πεντζίκης του επέκεινα και του ενθάδε, όπως για πολλά χρόνια κι αυτόν τον τίμησε με τη φιλία και την ποίησή του ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Στυλιανός (Χαρκιανάκης). Το δοκίμιό του:  Ο Πεντζίκης του επέκεινα και του ενθάδε, έκδοση του Δόμου (Αθήνα 1994), είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη προσέγγιση του Πεντζίκη.

Ο Πεντζίκης, λοιπόν, τιμά κι αυτός τον Άγιο Γελάσιο, σε Ιερή Ακολουθία νέας μέρας που ορθίζει, όταν γράφει για τον παπά στο ιερό, που συντροφιά με άλλους ιερείς, παπάδες, διάκους και αναγνώστες, μνημονεύει: «Το Μάρτυρα Άγιο Γελάσιο, που κατεξευτέλισε κάθε κοινωνική πλάνη κοροϊδεύοντας», (στο: Πόλεως και Νομού Δράμας Παραμύθια, Αθήνα 1982. Άγρα, σ. 72). Ωστόσο, είναι πιθανόν ο Πεντζίκης να αναφέρεται στον Άγιο Γελάσιο τον μίμο, που η μνήμη του είναι την 27η Φεβρουαρίου.

Αξίζει, εδώ, να σημειώσω ότι ο Πεντζίκης θεωρούσε τον Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου ως τη «μόνη εγγυημένη από την Εκκλησία διαχρονική αλήθεια». Στα Ομιλήματα (Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 1972, σ. 206) γράφει πως «βασική πηγή προελεύσεως. όλων των σκέψεών μου και στοχασμών, παραμένει το κείμενο του Συναξαριστή, όπως το διασκεύασε αντλώντας από τα προηγηθέντα, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης». «Χωρίς αυτό», υποστηρίζει ο Θεσσαλονικιός «σχολιαστής της Ογδόης Ημέρας», «δε θα ‘χα ποτέ το θάρρος, να αναφερθώ με σαφήνεια στο Χριστό».

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Ιερά Μητρόπολη Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος.

Ο φιλόκαλος άγιος Νικόδημος Αγιορείτης

«Ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης ιδιαίτερα, παράλληλα με τα θεολογικά, ερμηνευτικά και φιλολογικά του ενδιαφέροντα, κατείχε και ποικίλες γνώσεις φυσιογνωσίας, ανατομίας, ιατρικής και μαθηματικών, αλλά και πνεύμα κριτικό και επιστημονικό κατά την κατάθεση των θέσεών του στα πολλαπλά συγγράμματά του».

Αρχιμ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΣΚΡΕΤΤΑΣ. (2008). Η Θεία Ευχαριστία και τα προνόμια της Κυριακής κατά τη διδασκαλία των Κολλυβάδων. Θεσσαλονίκη: Μυγδονία, σσ. 38-39.

ΜΑΝΟΥΗΛ ΓΕΔΕΩΝ. (1990). Ο Άθως. Ερμής: Αθήνα, σσ. 216-217.

Για τον Αββά Ισαάκ τον Σύρο

«Το δέχτηκαν σε Ανατολή και Δύση. Δημιούργησε ολόκληρη σχολή και παράδοση για τον τόπο του και τους συρόφωνους χριστιανούς (παρ’ όλες τις αντιδράσεις που προξένησε η τόλμη της αγιότητός του). Με την αραβική μετάφραση επηρέασε τη μουσουλμανική ευσέβεια. Με την αιθιοπική πέρασε στην Αφρική. Μεταφράστηκε στα ελληνικά και καθιερώθηκε ως πρύτανις του ησυχασμού. Επηρέασε τον άγιο Συμεών, Νικήτα Στηθάτο, Γρηγόριο Παλαμά. Ο άγιος Νικόδημος τον αποκαλεί: “ο εμός πνευματικός φιλόσοφος”».

Αρχιμ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Καθηγουμένου Ι. Μ. Σταυρονικήτα. (1981). Αββάς Ισαάκ ο Σύρος. Ένα πλησίασμα στον κόσμο του. Αθήνα: Δόμος, σ. 17.

Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος. Διά χειρός Φωτίου Κόντογλου.