Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ
Η 14η Οκτωβρίου είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Κοσμά του Μελωδού, Επισκόπου Μαϊουμά, στον οποίο αποδίδονται και άλλα προσωνύμια: Ξένος, Ιεροσολυμίτης, Αγιοπολίτης, Ασύγκριτος. Καθώς γνωρίζω, η μόνη μελέτη που επισταμένως διερευνά το βίο και το έργο του είναι του Θεοχάρη Δετοράκη, Ομότιμου Καθηγητή Βυζαντινής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης - έφυγε από τη ζωή στα 87 του χρόνια, στις 27 Ιανουαρίου 2023. Σύμφωνα με τον συγγραφέα ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε η «μοναδική περίπτωση υμνογράφου, που το σύνολο σχεδόν της δημιουργίας του μπήκε αμέσως στα λειτουργικά βιβλία και ακούεται ψαλλόμενο ως σήμερα». Γι’ αυτό το λόγο και μας είναι προσιτό. Σημαντικοί ύμνοι του, κυρίως κανόνες, έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες. Τα προσωνύμια Ασύγκριτος και Ξένος στο πέρασμα του χρόνου αλλοιώθηκαν με σκοπό να εξυπηρετηθεί η συναξαριακή παράδοση. Έτσι, το Ασύγκριτος προέρχεται από παρανάγνωση του όρου «ασηκρίτις», του τίτλου δηλαδή που φέρεται να είχε ο Άγιος Κοσμάς σε κάποια κείμενα. Και το Ξένος σημαίνει «παράδοξος», «ασυνήθης», «μοναδικός». Ο Δετοράκης με έμφαση σημειώνει ότι, ο Άγιος Κοσμάς ομολογουμένως ήταν ο πιο «αρχαιόπληκτος» από τους βυζαντινούς υμνογράφους. Η πολύ καλή αρχαιομάθειά του, πράγματι, υπήρξε αξιοζήλευτη. Στις ποιητές συνθέσεις του «προχωρεί πολύ περισσότερο στη χρήση σπάνιων ποιητικών λέξεων και εκφραστικών τρόπων, που δανείζεται άμεσα ή έμμεσα από την αρχαία ελληνική γραμματεία», της οποίας ήταν γνώστης εγκρατέστατος. Ακολουθούν χαρακτηριστικά παραδείγματα από τη μελέτη του Δετοράκη.
ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ. (1979). Κοσμάς ο Μελωδός. Βίος και Έργο. Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, σσ. 136-137.
